سیستماتیک | پراکنش | مورفولوژی | تولید مثل | تغذیه | مهاجرت | طول، وزن، سن | تکثیر و پرورش | صید

تولید مثل اسبله و رفتارهای مربوط به آن:

تفاوتهای ظاهری اسبله نر و ماده: اسبله نر در بخش انتهایی ناحیه شکمی، بخش پوستی آویخته ای دارد. در جنس ماده این بخش کوچکتر ولی قطور تر است.(Black, 2001 ).(تصویر).
اسبله از گونه هایست که در زوجهای نروماده اندازه نرها بزرگتر است. دراین نوع گونه ها معمولا ماهی نر وظیفه نگهداری ازتخم یا نوزاد ها را دارد، درواقع اندازه بزرگتر اسبله نر، یک نوع تطابق و ترفندی برای محافظت می باشد. برای مثال مطالعه ای برروی اسبله های دریاچه آرال نشان داده که میانگین طول نرها 107.2سانتیمتر و در ماده ها 98.2 سانتیمتر می باشد(Nikolski, 1963 ).
چگونگی تولید مثل و طی دوره لاروی: تولید مثل اسبله خارجی، فصلی و تنها یک بار در سال می باشد(Lelek, 1987 ). اسبله معمولا بطور منفرد زندگی می کند. اما در نزدیکی فصل تولید مثل اسبله ها بصورت دسته هایی(و یابصورت زوج) با هم دیده می شوند. در این هنگام بین جفتها "بازی عروسی" آغاز می گردد. این بازی توام با پرش و جهش نیرومند این ماهی به بیرون آب و دنبال کردن هم و غیره است. سپس اسبله های نرو ماده آماده جفتگیری می گردند(بریمانی، 1356).

احتیاج به دمای خاص برای جفتگیری(18تا 20 درجه سانتیگراد) منجر به ایجاد دامنه زمانی خاصی برای تخمریزی شده است که از ماه مه تا ژوئن می باشد. اگر این دما فراهم نشود تخمریزی عقب افتاده و ممکن است به ماه جولای کشیده بشود. قبل از تخمریزی ماهی ماده شروع به لانه سازی(و یا لانه یابی) می کند، به این صورت که مکانی میان شاخه و ریشه درختان و گیاهان درون آب را به عنوان محل تخمریزی انتخاب می نماید(Berg, 1964 ). تخمهای اسبله از نوع Phytophil می باشند، یعنی مستعد چسبیدن به شاخه های گیاهان هستند. لاروها نیز تقریبا همینطورند(تصویر). از این لحاظ تخمهای اسبله تا حدی شبیه به تخمهای کپور هستند، و برای حفظ حیات با محیط علفی اطراف زیستگاه اسبله سازگاری دارند در صورتیکه تخمهای ماهیانی مانند قزل آلا که در رودخانه های دارای جریان تولید مثل می کنند مستعد اتصال به سنگریزه ها و قلوه سنگهای کف رودخانه می باشند( Nikolski, 1963 ).

تخمهای اسبله زرد و چسبناک بوده و حدود 3 میلی متر قطر دارند. تخمها پس از آبگیری به قطر 6 میلی متر می رسند. این تخمها در لانه ذخیره می شوند. لانه ها معمولا در کناره های کم عمق و پوشیده از گیاه آبگیرها انتخاب می شوند. اگر آب جریان داشته باشد، حاشیه های علفی مکان لانه سازی می شوند. اسبله در میان این علفها بخش بدون علف کوچکی را که از جریان محفوظ است انتخاب مینماید. تعداد تخمهای اسبله زیاد استو نشانگر این حقیقت می باشد که ضریب زنده ماندن لاروهای جوان بسیار کم است. مطالعات انجام شده در نقاطی از اروپا که اسبله به عنوان غذایی مهم مصرف می شود نشان می دهد که ماهی ماده به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن خود 330،000تخم میگذارد.
درواقع بسیاری از لاروها در ماههای اولیه عمر می میرند، در غیر اینصورت با توجه به این تعداد زیاد تخم، تمام منابع آبی لبریز از اسبله ماهی خواهند شد!. لازم به ذکر است هر گرم از تخم اسبله شامل 225 تا 283 عدد تخم می باشد(یعنی هرتخم حدود سه تا چهار هزارم گرم وزن دارد). هماوری محاسبه شده برای اسبله های رودخانه دنیپر ازاندازه 97 سانتیمتری(6.7کیلوگرم)تا 134 سانتیمتری(18 کیلوگرم) از 136 تا 467 هزار تخم تفاوت می کند(Berg, 1964 ). در سایر اوزان ممکن است تخمها از 6هزار عدد شروع شود(کازانچف، 1981).

تخمها بصورت خوشه ای در لانه متمرکز شده و ماهی نر که اسپرم کمی دارد آنها را بارور می کند وتا زمان خارج شدن لاروها(تخمه گشایی) از آنها مراقبت می نماید. این زمانیست که طی آن اسبله نر برای دفاع از تخمها حتی قایقها را واژگون می نماید. وفاداری اسبله نر در این زمان مثال زدنیست: موردی دیده شده که طی آن کاهشی ناگهانی در سطح آب پشت یک سد اتفاق افتاد و لانه مملو از تخم اسبله در محلی خشک باقی ماند. اسبله نر تا آنجا که می توانست شنا کند نزدیک لانه شد و برای جلوگیری از نابودی تخمها با دم خود شروع به پاشیدن آب برروی لانه کرد(Black, 2001 ).

مدت انکوباسیون(لقاح) تخمها 3 تا 5 شبانه روز است(کازانچف، 1981)،مدت زمان رشد و نمو تخمها نیز هنگام تخمه گشایی برحسب مکان فرق می کند، معمولا از لقاح تا تخمه گشایی جمعا 21 تا 23 روز طول خواهد کشید(Berg, 1964 ). دمای هوا عامل مهمی در زمان مورد نیاز تخمه گشایی می باشد. برحسب دما می توان گفت که پس از لقاح تخمها به 120 تا 140 درجه-روز نیاز دارند تا گشوده شوند، که همین رقم نیز بسته به زیستگاه متغیر است. دمای بالای مورد نیاز تخمریزی به همراه مدت زمان رشد و نمو تخمها در بعضی از فصول می تواندبه عنوان عامل محدود کننده عمل کرده و منجر به عدم تولید مثل موفق اسبله بشود، چرا که مراحل رشد و نمو تخمها بخوبی طی نمی گردد. در این شرایط حتی اگر تخمها گشوده شوند ممکن است لاروها بدلیل کمبود غذا(بعلت سرما) از بین بروند. در مدت زمان قبل از تخمه گشایی(تفریخ) ماهی نر از تخمها مراقبت می کند. سپس تخمها گشوده شده و لاروهایی شبیه به بچه قورباغه که 7 میلی مترطول دارند از آنها خارج می گردند. این لاروها یک جفت سبیلک واضح داشته و به کمک یک نوع ترشح چسبناک به علفهای اطراف لانه می چسبند. لاروهای اسبله فاقد رنگدانه هستند و دارای کیسه زرده نسبتا بزرگی می باشند. قبل از جذب کامل کیسه زرده، لاروها شناگران فعالی شده و شروع به تغذیه از پلانکتونها می نمایند. پس از شروع تغذیه فعال، رنگ لاروها به تدریج خاکستری می گردد(Berg, 1964 ). تخمها و بویژه لاروهای اسبله مانند تمام لاروهایی که در لانه زندگی می کند سازگاریهای تنفسی ویژه ای برای تحمل شرایط کمبود اکسیژن در لانه پیدانموده اند(Nikolski, 1963 ). اگر آب غنی و مملو از منابع غذایی باشد، سرعت رشد بچه اسبله ها زیاد بوده و در هفته چهارم به حدود چهار سانتیمتر می رسد و تاپایان تیر 10 سانتیمتر می شوند و این رشد ادامه دارد(تصویر). رشد اسبله ها کلا در یک ساله اول زندگی بسیار زیاد است(کازانچف، 1981). مطالعات انجام شده برروی اسبله های جوان (juvenile ) در رودخانه اره قوم و نیز اسبله های بالغ نشان داده که این ماهیها 28 تا 38 درصد غذای خود را از نکتونها بدست می آورند(Omarov & Popva, 1985 ). مهمترین خطری که اسبله های جوان را تهدید می کند اردک ماهی است. مطالعات نشان داده که حتی پرنده ماهیخوار قدرتمندی مثل کورمورانت(نوعی قره غاز) توان صید اسبله ماهی جوان را ندارد، درحالیکه اردک ماهی 3 درصد غذای این پرنده را تشکیل می دهد(Nikolski, 1963 ).

سن بلوغ: ماهیها معمولا در سال دوم تا چهارم عمر به بلوغ جنسی میرسند، در این سن اسبله دارای طولی حدود 60 تا 70 سانتی متر و وزنی از 900 تا 2000 گرم می باشد. ماهی نر سرعت رشد و نمو بیشتری داشته و در پایان سال دوم یا سوم بالغ می شود، این زمان برای ماهی ماده در سال سوم و چهارم عمر می باشد. این ارقام نیز برحسب خصوصیات اقلیمی تغییر می نماید. در دلتای رود ولگا اسبله ها در سن 3تا4 سالگی بالغ می شوند. میانگین طول آنها در این سن 60 سانتی متر می باشد. پس از تخمریزی و در فصل تابستان اسبله های مولد به بخشهای عمیقتر رودخانه ها و آبگیرها و یا به مصب رود می روند(Berg, 1964 ).

کروموزومهای اسبله:
برای درک خصوصیات کروموزومی اسبله مطالعات گوناگونی انجام پذیرفته است، از جمله آنها تعیین تعداد کروموزومهای آن است. نتایج بعضی از آزمایشهای صورت گرفته برای تعیین کروموزومهای اسبله در این جدول خلاصه شده اند